Kultura danych. Algorytmy wzmacniające uwagę

1.  Wprowadzenie:
— Układ treści: jak czytać książkę
— Uwagi dotyczące metodologii

2.  Ekonomia percepcji: nadmiar danych czy deficyt uwagi?
— Uwaga a percepcja: postrzeganie za pomocą działania
— Ekonomia uwagi: gospodarowanie deficytowymi zasobami
— Przeciążenie informacyjne: nieoczekiwane konsekwencje wynalazku Gutenberga

3.  Kultura danych: inteligencja zaprogramowana
— Algorytmizacja: software w centrum kultury
— Inteligencja kolektywna: nowe mechanizmy zarządzania wiedzą

4.  Algorytmy na ratunek uwadze: strategie selekcjonowania treści w Sieci
— Interkonektywność Sieci: od Paula Otleta do Tima Bernersa‐Lee
— Metadane, folksonomie i nowy model wiedzy
 — Big data jako model ekonomii percepcji
 — Wizualizacja danych: od języka wizualnego Isotype do dziennikarstwa danych
 — Personalizacja: dane na żądanie
 — Curated Web: powrót gatekeeperów

5.  Percepcja ambientowa: percepcja wspomagana algorytmami

Książka opisuje problem przeciążenia informacyjnego i wyłaniające się w Sieci strategie zarządzania danymi, które tworzą nowy model percepcji, tzw. percepcję ambientową. Przedmiotem zainteresowania autora jest transformacja społecznych narzędzi wytwarzania i upowszechniania wiedzy, a także automatyczne mechanizmy selekcjonowania treści, które pomagają przeciwdziałać negatywnym konsekwencjom nadmiaru informacyjnego.

Pierwsza część książki zawiera definicję pojęcia percepcji i wyjaśnienie różnicy pomiędzy percepcją a uważnością, czyli kategoriami często stosowanymi wymiennie w badaniach kultury. Problem przeciążenia informacyjnego jest rozpatrywany nie przez pryzmat indywidualnej czynności postrzegania, lecz jako zjawisko powiązane ze społecznymi mechanizmami zarządzania wiedzą.

Następnie prezentowane są główne teorie i historyczny kontekst przeciążenia informacyjnego. Analiza pokazuje, że poczucie nadmiaru nie jest cechą wyłącznie społeczeństwa informacji, ale regularnym zjawiskiem w historii kultury, towarzyszącym kluczowym momentom przemian środowiska medialnego. Ważnym punktem odniesienia dla obecnych zmian w percepcji jest powstawanie społeczeństwa masowego i ówczesne próby stworzenia demokratycznego systemu wiedzy.

W dalszej części opisane są zjawiska o największym wpływie na ekonomię percepcji w usieciowionym środowisku informacyjnym: algorytmizacja wraz z towarzyszącą jej datafikacją (tendencją do tworzenia coraz większej ilości danych liczbowych) oraz inteligencja kolektywna, czyli masowa współpraca pomiędzy różnymi aktorami Sieci możliwa dzięki nowym mechanizmom tworzenia wiedzy.

Rozdział ten zawiera diagnozę procesów zachodzących w kulturze i jest punktem wyjścia do opisu przedstawianych w kolejnej części pracy strategii przeciwdziałania nadmiarowi informacyjnemu. Są to rozwiązania technologiczne (algorytmy, automatyczne filtry, systemy przetwarzania danych) i projektowe (wizualizacja danych), a także społeczne techniki zarządzania treściami (praktyki kuratorskie, społecznościowe tagowanie itd.), które powstają dzięki adaptacji dotychczasowych mechanizmów do aktualnych wyzwań i warunków społecznych.

Ostatnia część zawiera propozycję modelu percepcji ambientowej, która nawiązuje do recepcji taktycznej Waltera Benjamina. Percepcja ambientowa nie polega na całkowitym odejściu od percepcji w stanie skupionej uwagi, lecz uzupełnia zasoby aparatu poznawczego, umożliwiając przetwarzanie danych „na drugim planie”. Proces ten odbywa się w różnych trybach, które wzajemnie się przenikają i uzupełniają, realizując równocześnie wielorakie cele wymagające odmiennych narzędzi i zasobów kognitywnych. Stwarza to możliwość przeciwdziałania nadmiarowi informacyjnemu bez obciążania aparatu percepcyjnego jednostki.

Badacz kultury sieciowej, założyciel i dyrektor programowy Medialabu Katowice. Realizuje interdyscyplinarne projekty badawcze i wystawiennicze związane z analizą i wizualizacją danych na temat miasta, m.in. w ramach międzynarodowej platformy Shared Cities: Creative Momentum, diagnozującej przemiany kulturalne i społeczne w ośrodkach Europy Centralnej. W 2015 roku opublikował książkę Metody badania i odkrywania miasta oparte na danych.